2.1

 Tâm tư trong tù
Đang được bay nhảy ngoài đời, bỗng nhiên bị nhốt vào một cái buồng chật hẹp, tối tăm, chỉ le lói một chút ánh sáng từ một lỗ nhỏ trên cao, tôi cảm thấy bức bối, cô đơn quá. Thế là nằm đêm không ngủ được; tôi lẩm nhẩm làm bài Tâm tư trong tù:
"Cô đơn thay là cảnh thân tù
Tai mở rộng và lòng sôi rạo rực
Tôi lắng nghe tiếng đời lăn náo nức
Ở ngoài kia, vui sướng biết bao nhiêu!
Nghe chim reo trong gió mạnh lên triều
Nghe vội vã tiếng dơi chiều đập cánh
Nghe lạ ngựa rung chân bên giếng lạnh
Dưới đường xa, nghe tiếng guốc đi về…”
Xà lim số 1, Nhà lao Thừa Phủ, 29/4/1939

2.2

Chạnh nhớ em
Với tôi, dù sao cũng có lúc buồn, chạnh nhớ “em". Tôi khẽ ngâm một mình, trong bóng tối xà lim:
Nếu có buổi mai nào lộng gió
Từ khơi xa khẽ động lay rèm
Em nhớ lại nắng trưa hè, sóng vỗ
Quanh hòn Chồng, mát rượi cát vàng êm
Em hãy nghĩ có một hòn đảo nhỏ
Rất xa em mà cũng rất gần em
Anh một mình đi vẩn vơ, đau khổ
Đếm thời gian theo nắng rọi bên thềm
Nếu bỗng nghe qua cơn giông tố
Xé đêm dài, một tiếng chim kêu
Em hãy nghĩ, trái tim anh đó
Về bên em, hỡi em nhớ, em yêu !

2.3

Thằng Quýt
Một hôm viên quản lao vào bảo tôi ra gặp người nhà. Tưởng là ai, té ra thằng Quýt, thằng bé ở đợ nhà chủ xưa tôi dạy học tư. Nó bị chủ đuổi đi vì nghi ăn cắp, tôi đã từng cưu mang. Bài thơ “Đi đi em” là tôi viết về nó cho vơi đi nỗi bực tức khi ấy. 
Rứa là hết chiều ni em đi mãi
Còn mong chi ngày gặp lại Phước ơi
Quên làm sao em hỡi lúc chia phôi
Bởi khác cảnh hai đứa mình nghẹn nói
…
Thì em hỡi đi đi đừng tiếc nữa
Ngại ngần chi nấn ná chỉ thêm phiền
Đi đi em can đảm bước chân lên
Ừ đói khổ, phải đâu là tội lỗi

Nó tự xưng là em họ của tôi. Tôi mừng quá, còn nó thì mếu máo: “Thầy có đói không ? Em nhớ thầy quá ! Em đi bán lạc rang, xin mấy lần hôm nay mới được vào thăm. Em đem cho thầy mấy gói lạc đây. Còn cái áo may ô và quần cụt là của mấy chị học sinh gửi em mang giùm". Tôi muốn hôn nó mà vướng phải cái lưới sắt. Tôi đành thò bàn tay ra vuốt má nó, ướt đầm nước mắt và mắt tôi cũng đỏ hoe. Đời chúng ta có biết bao người nghĩa tình, thuỷ chung như thế !

2.4

Miếng thịt
Ở nhà lao Buôn Ma Thuật, lại nhớ chuyện miếng thịt, thứ thịt cho ăn thường là gân trâu, da bò, phải hầm cả đêm mới mềm được. Chi bộ đặt vấn đề: có nên đấu tranh đòi cung cấp thịt “thứ thiệt" không. Lúc đầu ai cũng tán thành, dại gì mà cứ phải nuốt “cái da guốc" ấy, nhưng bỗng có ý kiến: “Ta đấu tranh phải cho có lý, nếu thằng Tây đồn có vặn, các anh đòi thịt  thì đó chẳng phải là thịt sao? Vậy cần định nghĩa rõ thịt là gì chứ?” Cả phòng giam ồn ào cả lên: “Rõ ngớ ngẩn, thịt là thịt, chứ còn là gì nữa?” Một anh tỏ vẻ lý sự, cự liền: “Nó có chó nó nghe, mình phải phân tích khoa học, thí dụ: thịt gồm ba thành phần: nạc, mỡ và da, mà đây có da, chẳng có nạc và mỡ đâu" Lại có tiếng cãi, thế thì chỉ có da và mỡ, có là thịt không? Chỉ có nạc và da, hoặc nạc và mỡ,... có là thịt không? Không thể cứng nhắc!  Cuối cùng, có bác già ra giọng biết điều: “Gì thì gì, có tí nạc, tí mỡ là được rồi" Chẳng ai nói gì nữa, bỗng một anh nói, hơi cáu: “ Chúng mình rõ lẩm cẩm, tranh luận chẳng thực chất gì chỉ loanh quanh chữ với nghĩa. Tôi đề nghị, cử đại biểu lên gặp thằng tây đồn, đòi nó từ nay phải cấp thẳng trâu, bò hoặc lợn, không được qua cai thầu. Rồi mình tự nấu lấy mà ăn, việc gì mà ngồi vắt óc định nghĩa: thịt là gì?” Cả phòng rầm rầm vỗ tay: Đúng rồi! Cử đại biểu đi ngay!

Ba đại biểu lên gặp tên đồn, bị nó đánh một trận và nhốt vào ca-sô. Cả nhà lao lập tực hò la phản đối. Tên đồn huy động lính xông vào nện báng súng, gậy song toé máu lênh láng. Mấy trăm tù vẫn hò la, náo động cả phố. Tên đồn hoảng sợ tù nổi loạn, đành nhượng bộ. Nhờ đó, về sau, chúng tôi mới được ăn thịt thật, nào hầm, nào xào, hành ngò thêm vào, ngon tuyệt. Nghĩ gần nghĩ xa, cái lý luận Mác - Lênin của chúng ta nhiều khi cũng như miếng thịt kia, bị phân chất, định nghĩa vớ vẩn, cứ chạy theo chữ mà không đi sâu vào nghĩa, cứ tranh luận suông mà không được thử thách, thực nghiệm trong đấu tranh thật sự vì lợi ích của người lao động. 

2.1

Thoughts in prison
Being locked in the tight, dark room with a thin light shine through a tiny hole while I was so free has made me very frustrated and lonely. During a sleepless night, I wrote a poem about my thoughts in prison. 
April 29th, 1939

2.2

Miss you

Whenever I was lonely, and missed her, I would whisper to myself in the darkness cell.

2.3

Quýt

One day, the prison guard told me to meet a family member. I couldn’t figure out who it was in till I met Quyt. He was a slave from the family I taught private lessions. He was chased away from the owner on suspicion of stealing. I saved and took care of him. The poem “ Đi đi em”  was about him. It was a way for me to relieve anger at that time. 

He claimed to be my cousin. I was extremely happy, but he was crying: “ Are you hungry? I miss you so much. I was selling peanut around here. I asked for couple times but didn't get approved until today. I brought you some roaster peanuts. These tops and shorts were from your old students.” I wanted to kiss him but got caught in the iron net. I reached my hand out to caress his cheek, covered in tears. My eyes were also red. We met so many people who are very loving and loyal in our life!

2.4

A piece of meat

In the prison in Buon Ma Thuot, I would remember about meat. Those buffalo tendons and cow hides which must have been stewed for several hours to be edible. The communist party questioned whether we should fight for the supply of “real” meat. At first, everyone agreed. No one loved to eat those chewy meat. However, there were opposed opinions: “If we fight, we have to fight right. If the guards said that we demanded meat and they had already delivered meat. How would we respond to that? We need to define what meat is ?” The entire cell becomes noisy at once. “Ridiculous, meat is meat, why do we need to define it?” One person seems to be reasonable, he protested: “ Only animals can accept that logics. We have to be scientific. For example, meat consists of three component: lean, fat and skin. Here we have skin only.” Another one opposed: “ So would only skin and fat count as meat? or if they are just lean and skin, or fat and lean, …? You can not be rigid” An old comrades responded: “whatever it is, as long as it include fat and lean”
No one said anything else, until one person angrily spoke up: “ We argue around and around, it doesn’t mean anything. We suggest we have a representative talk to the guards, demanding them to directly provide to us buffalo meat, cow or pork. We will cook for ourselves. There is no need to argue about the definition of meat.”  The entire room filled with clapping hands sound: “Yes!We need to send our representative immediately”

Three representatives came to talk to the guards and got beaten badly. They were put into isolated cells. The entire prison shouted to protest. The head guards order his soldiers to attack us with the back of the guns and sticks. Blood was everywhere. Hundreds of us were still screaming, alerting the entire neighborhood. The head guard was afraid so he had to agree to our demand. From then on, we got the real meat. We were able to make various dishes. In conclusion, Marxist-Leninist theory sometimes could be understood as the meat situation. Quite often, we dwelled too much on the nonsense definition and running words. We should have focused on the actual benefits and interests of the workers.